De afvalstoffenheffing wordt geheven op grond van artikel 15.33 van de Wet Milieubeheer. Op basis van dit artikel mag de gemeente een heffing instellen om kosten voor het inzamelen van huishoudelijk afval te verhalen op de aanbieder van het afval. Net zoals bij de rioolheffing heeft een gemeente vrijheid bij de invulling van de afvalstoffenheffing. Het gemeentebestuur mag de heffingsgrondslag en de heffingsmaatstaf bijvoorbeeld zelf bepalen.

Met ingang van 1 januari 2016 is een afvalstoffenheffing voor huishoudens ingevoerd. Het reinigingsrecht voor huishoudens is afgeschaft. Bedrijven hebben namelijk de keuze om hun afval door de gemeente te laten ophalen, of door een commerciële afvalophaaldienst. Het heffen van een belasting is daarom niet toegestaan, het in rekening brengen van reinigingsrecht voor verstrekte diensten (het ophalen van bedrijfsafval) echter wel.

Het reinigingsrecht voor bedrijven is blijven bestaan. Voor zowel het reinigingsrecht als de afvalstoffenheffing geldt dat de geraamde baten de geraamde lasten niet mogen overschrijden.